Topographische kaart van het Workummer Nieuwland

EEN AFDRUK VAN DEZE KAART BESTELLEN? KLIK HIER

Deze prachtige kaart werd in 1807 getekend door J. Zeeman en toont het Workumer Nieuwland “in kavelingen ijder van 50 pondematen”.
 
Het Workumer Nieuwland ontstond door de bedijking en de inpoldering van de ‘Workumer Hop’, een inham van de Zuiderzee tussen Workum en Hindeloopen. In 1610 gaven de Staten van Friesland toestemming voor de inpoldering, die in 1624 voltooid werd. 
De eerste pogingen om de Workumer Hop te bedijken vonden eind zestiende eeuw al plaats, aldus het Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden van A.J. van der Aa (tussen 1831 en 1859 in 13 delen uitgegeven). De beschrijving van de polder daarin getuigt (aan het eind op wel zeer beeldende wijze!) van de voortdurende, moeizame én kostbare strijd tegen het water:  
 
Deze pold. is men op het laatst der zestiende eeuw beginnen in te dijken, nadat Keizer Karel V de stad Workum begiftigd had met den aanwas der buitenlanden, strekkende van de Workumer-zyl tot digt bij Hindeloopen, welke gift later door Philips II bevestigd is. Die hoek des lands werd met groote kosten en zwaren arbeid bedijkt. Eerst maakte het regenachtige weder het werk zwaar en traag, en als eindelijk de dijk voltrokken was, werd die door hooge vloeden en stormwinden weder afgebroken. Naderhand werd het werk hervat en de bedijking eindelijk voltooid.
 
Het Workumer-Nieuwland beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 441 bund., waarvan onder Hindeloopen, volgens het kadaster, 37 bund. 9 v. r. 94 v. ell. Men telt er 14 h., waaronder 12 boerderijen, allen onder Workum. Hij wordt door eenen windmolen van het overtollige water ontlast. Het polderbestuur bestaat uit President, Gecommitteerden en Secretaris.
 
Na de indijking is deze polder door stormen, hooge watervloeden en doorbraak van den dijk, driemaal overstroomd, doch de langdurigste en schadelijkste was die van het jaar 1776, tot herstel van welke doorbraak en het verder verwoestte aan den dijk, paalwerk enz. bijna 200,000 gulden zijn besteed, waarvan het meeste door de provincie, als eene gift, en het overige door de ingelanden, tot wel 80,000 gulden en dus meer dan de waarde hunner bezittingen in dien polder gedragen werd.
 
In Februarij 1825 viel hier weder eene dijkbreuk, waardoor de boerenwoningen weldra in een barre zee lagen, die al hooger en hooger, tot boven de daken, klom, en de bewoners van zolder tot zolder of op het hooi en den nok der huizen joeg. Akelig was het gekerm en hulpgeschreeuw, en niet dan laat en moeijelijk de gelegenheid tot redding. Het vee was ten deele bij tijds vervoerd, ten deele werd het nog levend afgehaald, maar versmoorde ook voor een gedeelte in de golven. Er waren naauwelijks twee of drie woningen, die niet wegspoelden, instortten of als een bloot geraamte overbleve.


_{Ruïne van een boerderij in het Workumer Nieuwland, na de dijkdoorbraken in februari 1825 (litho door Douwe de Hoop, 1825) 
Bron: Rijksmuseum}