Algemeene Rivierkaart 2e herziening serie 2 (blad 19: Delfshaven)

Op 15 april 1829 besloot de minister van Binnenlandse Zaken tot het maken van uniforme kaarten van alle grote rivieren in Nederland, de “Algemeene Rivierkaart van Nederland”. Dat was het begin van een karteringsoperatie die in de 100 jaar daarna leidde tot een indrukwekkende collectie rivierkaarten. Door de grote schaal (1:10.000, soms zelfs 1:5000) en het hoge niveau van karteren en reproduceren geven de rivierkaarten een ongekend gedetailleerd beeld van het Nederlandse rivierenlandschap door de jaren heen. Ze bieden niet alleen een schat aan informatie, maar zijn ook schitterend om te zien.

B.H. Goudriaan, Hoofdingenieur in algemene dienst, kreeg de leiding over de werkzaamheden. Ter dekking van de kosten besloot men “eene somme van Twee Duizend Guldens bij wijze van credietopening, (…), uit de inkomsten der Rhijnvaart beschikbaar te stellen”. 

De Nederlandse rivieren waren continu onderhevig aan veranderingen, zowel door natuurlijke oorzaken als door toedoen van de mens. Die dynamiek maakte eigenlijk een permanent karteringsproces noodzakelijk. De eerste editie van de Algemeene Rivierkaart verscheen tussen 1830 en 1864. Al in 1871 werd begonnen met de eerste herziening. En toen die eerste herziening in 1908 was afgerond, werd een jaar later het startsein geven voor de tweede herziening... 

Uitgebreidere informatie over de Algemeene rivierkaart van Nederland vindt u hier.

Deze kaart van de Nieuwe Maas bij Delfshaven is een voorbeeld van de tweede herziening. De kaart werd uitgegeven in 1936 en geeft een prachtig beeld van de situatie begin 1935, toen de "laatste verkenningen en terrestrische bijmetingen" werden gedaan (zie de tekst rechts onderaan). De kaartbladen van de Nieuwe Maas, de Nieuwe Waterweg en de Hollandsche IJssel werden uitgegeven op schaal 1 : 5.000 in plaats van 1 : 10.000, zoals gebruikelijk. Daardoor is het detailniveau zeer hoog.

De kaartoverlay laat zien dat de stedenbouwkundige structuur op de noordelijke oever van de Maas op hoofdlijnen onveranderd is. Bij verder inzoomen is te zien dat de structuur van het gebied ten oosten van het Marconiplein wél veranderd is. De woonstraten daar werden in 1943 getroffen door een vergissingsbombardement door de geallieerden. Bij dat 'vergeten bombardement' (zie ook deze kaart) kwamen zeker 326 mensen om het leven en raakten 13.000 mensen dakloos. 

Op de kaart is ook mooi het oorspronkelijke Witte Dorp te zien, dat architect J.J.P. Oud begin jaren twintig ontwierp als tijdelijk woningbouwcomplex voor achterstandsgezinnen. Het zou na 25 jaar plaats moeten maken voor een park. Uiteindelijk werd het buurtje, na een mislukte renovatie in 1977, in 1987 gesloopt en werden er opnieuw, deels witgepleisterde en betaalbare woningen gebouwd naar ontwrp van architect Paul de Ley. Als eerbetoon aan architect Oud plaatste men in 1989 een replica van de directiekeet à la De Stijl, de kunstbeweging waar Oud een vooraanstaand lid van was. De originele keet was in de Hongerwinter gesloopt om dienst te doen als brandhout.

<sup>Het Witte Dorp in 1974

Het 'nieuwe' witte dorp</sup>

De havens aan de noordkant van de Maas waren er in 1936 ook al. Afgezien van de bebouwing op de kades is er weinig veranderd. Een naamloze haven ten oosten van de IJsselhaven is verdwenen en de Koushaven, de Lekhaven en de Keilehaven zijn deels gedempt. 
De zuidelijke oever wordt geomineerd door de enorme Waalhaven, het grootste gegraven havenbassin ter wereld. In 1907 werd besloten tot het graven ervan en werd ook direct al begonnen met de eerste fase. In 1930 werd begonnen met de vierde en laatse fase. Om te kunnen voldoen aan de groeiende ruimtevraag van bedrijven zijn de smalle pieren later verbreed en verlengd. 
Ten zuiden van de Waalhaven is nog net een stukje te zien van Vliegveld Waalhaven. Dat werd in 1919/1920 aangelegd om een luchtvrachtdienst met Engeland mogelijk te maken. Nadat het vliegveld in de meidagen van 1940 was veroverd door Duitse parachutisten werd het door Nederlandse en Britse bommenwerpers gebombardeerd. De Duitsers herstelden de landingsbaan, maar gebruikten het vliegveld uiteindelijk maar kort. Ze vonden het onpraktisch omdat het te dicht op de kust lag. Na 1945 werd het vliegveld al snel omgevormd tot bedrijventerrein. Tegenwoordig is er geen spoor meer van terug te vinden.

Op de noordwestelijke hoek van de Waalhaven zijn de gebouwen van de Rotterdamse Droogdok Maatschappij te zien. Die werf had zich al in 1902 (dus vóórdat besloten werd om de Waalhaven te graven) gevestigd op de toen nog onbebouwde Heijplaat. Direct ten zuiden van het bedrijf bouwde men tussen 1914 en 1920 voor de eigen werknemers een 'tuindorp', met eigen scholen, winkels, kerken, een feestzaal en een sportterrein. 

bronnen:
150 Jaar rivierkaarten (M.F. Boode, Meetkundige Dienst Rijkswaterstaat 1979)
Geschiedenis van de kartografie van Nederland (Prof. Dr. Ir. C. Koeman, Canaletto 1985)
www.wikipedia.nl