Kaart van de aangewonnen landen bij Waardenburg en Neerijnen
Home | Kaarten | Nieuwste aanwinsten | Kaart van de aangewonnen landen bij Waardenburg en Neerijnen
Kaart van de aangewonnen landen bij Waardenburg en Neerijnen
Datering: 1729
Bron: Gelders Archief
EEN REPRODUCTIE VAN DEZE KAART BESTELLEN? KLIK HIER!
Aangewonnen land in kaart vanwege belastingheffing
Deze oude kaart toont het aangewonnen land in de Waal bij Waardenburg, Neerrijnen en Opijnen. De kaart werd in 1729 gemaakt door landmeter Hendrik Tas. Onder de originele kaart staat een uitgebreide uitleg, de ‘Explicatie’. Met de Explicatie is de kaart ongeveer een meter bij een meter...
EEN REPRODUCTIE VAN DEZE KAART BESTELLEN? KLIK HIER!
Aangewonnen land in kaart vanwege belastingheffing
Deze oude kaart toont het aangewonnen land in de Waal bij Waardenburg, Neerrijnen en Opijnen. De kaart werd in 1729 gemaakt door landmeter Hendrik Tas. Onder de originele kaart staat een uitgebreide uitleg, de ‘Explicatie’. Met de Explicatie is de kaart ongeveer een meter bij een meter groot. Voor de overlay hebben we alleen het kaartgedeelte genomen; door de oriëntatie van de kaart (het zuiden boven) zou de Explicatie ondersteboven staan en dus onleesbaar zijn. Onderstaand pikken we er een paar interessante zaken uit.
In de Explicatie verklaart Tas dat hij de ‘Rouwe Afbeeldinge’ heeft gemaakt in opdracht van ‘de Edele mogende Heeren Gedeputeerde Staten des quartiers van Nijmegen’. Tas meldt verder dat de op de kaart aangegeven percelen zijn aangewonnen ná de invoering van de verponding in 1651. Die verponding was een belastingheffing op alle onroerende goederen waaruit inkomsten werden verkregen. Driekwart eeuw na de voering daarvan vond het provinciaal bestuur het tijd om het nieuwe land, dat sindsdien langs de rivieroevers was ontstaan en in gebruik was genomen, eens goed in kaart te brengen en de registratie van eigenaren, oppervlaktes, gebruik en verschuldigde belasting te actualiseren. Dat leidde tot een grote stroom kaarten waarvoor meerdere landmeters ingezet werden. Hendrik Tas maakte bijvoorbeeld een vergelijkbare kaart van de aangewonnen landen bij Hellouw: klik hier.
Fries bezit langs de Waal
De eigendomssituatie was in dit geval eenvoudig: al het aangewonnen land ter plaatse was, aldus de Explicatie, eigendom van de ‘hoog Wel geboren Vrouw Margarieta Baronesse van Ghend douariere Van Alua Vrouw van Nerijnen, Hier en Weerdenburg etc. etc. etc.’ Deze Margaretha van Gendt, zoals ze echt heette, was weduwe (douariere) van de in 1705 overleden Tjaert van Aylva (Alua), telg uit een oud Fries geslacht. Door zijn (tweede) huwelijk met Margaretha was het landgoed Waardenburg en Neerijnen overgegaan van de familie van Gendt naar het geslacht Van Aylva.
Tijdens hun huwelijk woonden Margaretha en Tjaert in Hichtum, Friesland, waar Tjaert grietman van Wonseradeel was. Na het overlijden van haar man bleef Margaretha vermoedelijk in Friesland: ze overleed in 1741 in Leeuwarden en werd begraven in Rinsumageest. Hobbe Esaias van Aylva, de één na jongste van hun 9 kinderen, werd toen Heer van Waardenburg en Neerijnen.
De Explicatie: een paar voorbeelden
De percelen zijn op de kaart aangeduid met de letters A t/m Z en vervolgens, toen de letters ‘op’ waren, met de cijfers 1 t/m 14. In de Explicatie wordt van nagenoeg alle 40 percelen de oppervlakte vermeld en een meer of minder gedetailleerde beschrijving gegeven. Een paar voorbeelden (voor de hele Explicatie: klik hier):
Een parceel weijland, afgebeeld onder de letters A en B, genaamt den grooten-weerd (…), groot bevonden negen en twintig morgen drie hond en een en negentig roeden. Waar van een gedeelte, afgebeeld onder B, voor dezen met sand beschoten, dog nu weer met gras begroeijd, maar egter schraal en mager is, groot over de ses morgen.
Nog een parceel sijnde een griend of willigen-pas, afgebeeld onder G, groot vier morgen vijf hond en negen en tagtentig roeden.
Nog drie parcelen die bijna geheel uijtgedijkt zijn, afgebeeld onder K. Waar van de grootte bij mij onderschreven niet uijtgerekent is, om dat volgens notificatie van haar Ed. Mo van ’t jaar 1722, afschrijvinge van verpondinge kan worden versogt van landen die uijtgedijkt of vergraven sijn.
Nog een doijekil met lies en eenig riet, en verders met onkruijd begroijd, afgebeeld onder V, groot vier hond en twee en vijftig roeden.
Nog eenen Rijs-weerd daer hier en daar eenig riet, en eenige willigen in staan, afgebeeld onder No. 7, groot vier en dertig morgenen een en tagtentig roeden.
En nog een Onland begroeijd met lies en onkruijd, daer eenige afgehakte stompen van hout in staan die ten del verdrocken sijn, afgebeeld onder No. 14, groot vier hond en agt en sestig roeden.
Na de beschrijving van de 40 percelen meldt Tas over welke percelen jaarlijks belasting wordt betaald: agtien gulden drie stuyvers en vier deniers op het parceel afgebeeld onder No. 4, en de tien gulden op de parcelen afgebeeld onder A, B, F, M en N.
Schout en Buurmeesters
Tas eindigt zijn deel van de ‘Explicatie’ met: Sijnde gemeten, dus afgebeeld en beschreven na de aenwijsinge en onderrigtinge van Nicolaes Spillenaer Schout, en Jan Gerritsen, en Willem Jansen Drijver Buurmeesters tot Nerijnen, en hier of Weerdenburg. Genoemde schout en buurmeesters waren lokale ambtenaren/bestuurders, die door de heer van het betreffende dorp waren aangesteld om namens hem de dagelijkse gang van zaken te regelen. In een soort ‘disclaimer’ aan het eind van de Explicatie verklaart dit driemanschap dat zij ‘op ordre van den Hoog Wel geboren Heer W. van Haeften amptman van Bommel, Tielre en Bommelreweerden’ landmeter Hendrik Tas opdracht hebben verleend voor de kartering, hem daarbij conform de eisen hebben geïnstrueerd, én dat er in hun district ‘geen ander aengewonnen land is als het voorgemelte (…), alles voor sover als wij na een naaukeurig ondersoek hebben konnen uijtvinden’.
De overlay van de oude kaart
Vandaag de dag ligt het op de kaart aangeduide aangewonnen land deels in wat nu de Rijswaard heet. Met behulp van de overlay is mooi te zien dat een ander deel naderhand weer ‘teruggegeven’ is aan de rivier: de percelen E, B en A (deels). De huidige Rijswaard is onderdeel van het nog steeds bestaande Landgoed Waardenburg en Neerijnen, dat tegenwoordig beheerd wordt door Geldersch Landschap en Kasteelen.
Lees meer
Datering: 1729
Bron: Gelders Archief
EEN REPRODUCTIE VAN DEZE KAART BESTELLEN? KLIK HIER!
Aangewonnen land in kaart vanwege belastingheffing
Deze oude kaart toont het aangewonnen land in de Waal bij Waardenburg, Neerrijnen en Opijnen. De kaart werd in 1729 gemaakt door landmeter Hendrik Tas. Onder de originele kaart staat een uitgebreide uitleg, de ‘Explicatie’. Met de Explicatie is de kaart ongeveer een meter bij een meter...
EEN REPRODUCTIE VAN DEZE KAART BESTELLEN? KLIK HIER!
Aangewonnen land in kaart vanwege belastingheffing
Deze oude kaart toont het aangewonnen land in de Waal bij Waardenburg, Neerrijnen en Opijnen. De kaart werd in 1729 gemaakt door landmeter Hendrik Tas. Onder de originele kaart staat een uitgebreide uitleg, de ‘Explicatie’. Met de Explicatie is de kaart ongeveer een meter bij een meter groot. Voor de overlay hebben we alleen het kaartgedeelte genomen; door de oriëntatie van de kaart (het zuiden boven) zou de Explicatie ondersteboven staan en dus onleesbaar zijn. Onderstaand pikken we er een paar interessante zaken uit.
In de Explicatie verklaart Tas dat hij de ‘Rouwe Afbeeldinge’ heeft gemaakt in opdracht van ‘de Edele mogende Heeren Gedeputeerde Staten des quartiers van Nijmegen’. Tas meldt verder dat de op de kaart aangegeven percelen zijn aangewonnen ná de invoering van de verponding in 1651. Die verponding was een belastingheffing op alle onroerende goederen waaruit inkomsten werden verkregen. Driekwart eeuw na de voering daarvan vond het provinciaal bestuur het tijd om het nieuwe land, dat sindsdien langs de rivieroevers was ontstaan en in gebruik was genomen, eens goed in kaart te brengen en de registratie van eigenaren, oppervlaktes, gebruik en verschuldigde belasting te actualiseren. Dat leidde tot een grote stroom kaarten waarvoor meerdere landmeters ingezet werden. Hendrik Tas maakte bijvoorbeeld een vergelijkbare kaart van de aangewonnen landen bij Hellouw: klik hier.
Fries bezit langs de Waal
De eigendomssituatie was in dit geval eenvoudig: al het aangewonnen land ter plaatse was, aldus de Explicatie, eigendom van de ‘hoog Wel geboren Vrouw Margarieta Baronesse van Ghend douariere Van Alua Vrouw van Nerijnen, Hier en Weerdenburg etc. etc. etc.’ Deze Margaretha van Gendt, zoals ze echt heette, was weduwe (douariere) van de in 1705 overleden Tjaert van Aylva (Alua), telg uit een oud Fries geslacht. Door zijn (tweede) huwelijk met Margaretha was het landgoed Waardenburg en Neerijnen overgegaan van de familie van Gendt naar het geslacht Van Aylva.
Tijdens hun huwelijk woonden Margaretha en Tjaert in Hichtum, Friesland, waar Tjaert grietman van Wonseradeel was. Na het overlijden van haar man bleef Margaretha vermoedelijk in Friesland: ze overleed in 1741 in Leeuwarden en werd begraven in Rinsumageest. Hobbe Esaias van Aylva, de één na jongste van hun 9 kinderen, werd toen Heer van Waardenburg en Neerijnen.
De Explicatie: een paar voorbeelden
De percelen zijn op de kaart aangeduid met de letters A t/m Z en vervolgens, toen de letters ‘op’ waren, met de cijfers 1 t/m 14. In de Explicatie wordt van nagenoeg alle 40 percelen de oppervlakte vermeld en een meer of minder gedetailleerde beschrijving gegeven. Een paar voorbeelden (voor de hele Explicatie: klik hier):
Een parceel weijland, afgebeeld onder de letters A en B, genaamt den grooten-weerd (…), groot bevonden negen en twintig morgen drie hond en een en negentig roeden. Waar van een gedeelte, afgebeeld onder B, voor dezen met sand beschoten, dog nu weer met gras begroeijd, maar egter schraal en mager is, groot over de ses morgen.
Nog een parceel sijnde een griend of willigen-pas, afgebeeld onder G, groot vier morgen vijf hond en negen en tagtentig roeden.
Nog drie parcelen die bijna geheel uijtgedijkt zijn, afgebeeld onder K. Waar van de grootte bij mij onderschreven niet uijtgerekent is, om dat volgens notificatie van haar Ed. Mo van ’t jaar 1722, afschrijvinge van verpondinge kan worden versogt van landen die uijtgedijkt of vergraven sijn.
Nog een doijekil met lies en eenig riet, en verders met onkruijd begroijd, afgebeeld onder V, groot vier hond en twee en vijftig roeden.
Nog eenen Rijs-weerd daer hier en daar eenig riet, en eenige willigen in staan, afgebeeld onder No. 7, groot vier en dertig morgenen een en tagtentig roeden.
En nog een Onland begroeijd met lies en onkruijd, daer eenige afgehakte stompen van hout in staan die ten del verdrocken sijn, afgebeeld onder No. 14, groot vier hond en agt en sestig roeden.
Na de beschrijving van de 40 percelen meldt Tas over welke percelen jaarlijks belasting wordt betaald: agtien gulden drie stuyvers en vier deniers op het parceel afgebeeld onder No. 4, en de tien gulden op de parcelen afgebeeld onder A, B, F, M en N.
Schout en Buurmeesters
Tas eindigt zijn deel van de ‘Explicatie’ met: Sijnde gemeten, dus afgebeeld en beschreven na de aenwijsinge en onderrigtinge van Nicolaes Spillenaer Schout, en Jan Gerritsen, en Willem Jansen Drijver Buurmeesters tot Nerijnen, en hier of Weerdenburg. Genoemde schout en buurmeesters waren lokale ambtenaren/bestuurders, die door de heer van het betreffende dorp waren aangesteld om namens hem de dagelijkse gang van zaken te regelen. In een soort ‘disclaimer’ aan het eind van de Explicatie verklaart dit driemanschap dat zij ‘op ordre van den Hoog Wel geboren Heer W. van Haeften amptman van Bommel, Tielre en Bommelreweerden’ landmeter Hendrik Tas opdracht hebben verleend voor de kartering, hem daarbij conform de eisen hebben geïnstrueerd, én dat er in hun district ‘geen ander aengewonnen land is als het voorgemelte (…), alles voor sover als wij na een naaukeurig ondersoek hebben konnen uijtvinden’.
De overlay van de oude kaart
Vandaag de dag ligt het op de kaart aangeduide aangewonnen land deels in wat nu de Rijswaard heet. Met behulp van de overlay is mooi te zien dat een ander deel naderhand weer ‘teruggegeven’ is aan de rivier: de percelen E, B en A (deels). De huidige Rijswaard is onderdeel van het nog steeds bestaande Landgoed Waardenburg en Neerijnen, dat tegenwoordig beheerd wordt door Geldersch Landschap en Kasteelen.
.jpg)
Open kaart in Google Maps