Kaart van een gedeelte van het landgoed Biljoen genaamd Beekhuizen

EEN REPRODUCTIE VAN DEZE KAART BESTELLEN? KLIK HIER!
 
Onderdeel Atlas der Neederlanden
Deze oude kaart van landgoed Beekhuizen tussen Velp en Rheden is om twee redenen bijzonder. De eerste reden is het feit dat hij onderdeel is (en eigenlijk ook weer niet; zie verderop) van de Atlas der Neederlanden. Die atlas werd begin 19^e eeuw samengesteld, vermoedelijk door de Amsterdamse uitgeverij Covens en Mortier.
Met meer dan 600 gedrukte en handgetekende kaarten in negen atlasdelen werd de geschiedenis van ‘de Neederlanden’ in kaart gebracht, waartoe ook het huidige België en de toenmalige Nederlandse koloniën behoorden. Vanaf 2011 is er gewerkt aan de restauratie en digitalisering van de atlas. In 2013 verscheen een facsimile-uitgave én het boek De Atlas der Neederlanden: Kaarten van de Republiek en het prille Koninkrijk met 'Belgiën' en 'Coloniën’.
 
De Atlas der Neederlanden, waarvan oorspronkelijk maar één exemplaar werd gemaakt, was vermoedelijk in 1816 klaar. De oude kaart van Beekhuizen is van ca. 1823 en zat dus niet in de atlas, althans niet ingebonden. De kaart komt wel voor op een latere inventarislijst en is ook opgeborgen in de collectie losse kaarten die bij de atlas hoort. Na voltooiing van de atlas zal de kaart van Beekhuizen er als een ‘inlegvel’ aan zijn toegevoegd.
 
Eén van de eerste lithografische kaarten
Blijkbaar vonden de samenstellers van de Atlas der Neederlanden de kaart van Beekhuizen dus een belangwekkende kaart. Die mening baseerde men waarschijnlijk op de tweede reden waarom de kaart ook nú nog kan worden aangemerkt als een bijzondere oude kaart: het is één van de eerste Nederlandse kaarten (mogelijk zelfs dé eerste) die werd gemaakt met behulp van een nieuwe druktechniek, de lithografie of steendruk. Die techniek was veel eenvoudiger dan het oude drukprocedé met kopergravures en betekende een revolutie in de grafische reproductie.
 
Aanvankelijk konden ook met de nieuwe druktechniek alleen zwart-wit afdrukken worden gemaakt. Net als bij kopergravures werden die, indien gewenst, achteraf met de hand ingekleurd. Op de kaart van Beekhuizen is  op die manier alleen de bebouwing in kleur aangegeven. Vanaf 1837 deed de ‘chromolithografie’ zijn intrede, waarmee  meerkleurendrukken mogelijk werden.
De Kaart van een deel van het landgoed Biljoen genaamd Beekhuizen werd gedrukt bij Steendrukkerij D.K. Müller & Co in Arnhem. Dat bedrijf werd opgericht in 1823 en was één van de eerste steendrukkerijen van Nederland.   
 
Kasteel en landgoed Biljoen
Beekhuizen wordt al in 1370 genoemd en was sinds de 15^e eeuw eigendom van het St. Catharinagasthuis in Arnhem. In 1682 kwam Beekhuizen in handen van Alexander van Spaen, heer van het naastgelegen kasteel Biljoen (waarschijnlijk een verbastering van Bouillon). Dat was in 1531 gebouwd door hertog Karel van Gelre. Van Spaen kocht het in 1661 en liet het verbouwen tot het huidige kasteel.  
 
Ook de nazaten van Alexander van Spaen verwierven steeds meer van de naburige gronden. Eén van hen, Frederik Willem baron van Spaen, transformeerde het landgoed in de decennia rond 1800 tot een romantisch, lustoord.  Vanaf 1783 was tuinarchitect J.G. Michaël betrokken bij de aanleg, later ook zijn schoonzoon J.D. Zocher en diens zoon J.D. Zocher jr. Onder hun invloed ontstond een gevarieerd ingericht gebied met zowel slingerende als rechte paden, veel reliëf en zelfs een zestal watervallen. Die aanleg is vandaag de dag nog steeds voor een deel zichtbaar. Het opvallende padenpatroon in het zuidwestelijke deel, waar zowel een spiraalvormig pad als vier rechte paden naar de top van de Keienberg voeren, is zelfs nog volledig aanwezig.
 
Toeristische promotie
In 1790 werd landgoed Biljoen opengesteld voor bezoekers en in 1820 verscheen een brochure-achtig boekje met de titel Geldersch Arkadia of wandeling over Bilioen en Beekhuizen. Dat boekje was een samenvatting van de geschiedenis, bezienswaardigheden en bijzonderheden van het kasteel en het landgoed. Er wordt onder meer in vermeld dat koning Lodewijk XIV in 1672 een paar dagen op het kasteel verbleef, toen het diende als hoofdkwartier van de Franse legermacht die over de verzande Rijn bij Lobith het land was binnengetrokken.  
 
Ook de Kaart van een deel van het landgoed Biljoen genaamd Beekhuizen moet worden gezien als onderdeel van de toeristische promotie van het landgoed. In de legenda zijn de speciale attracties vermeld, waarvan de nummers op de kaart overigens soms wat lastig terug te vinden zijn.  
 
Bron: De Atlas der Neederlanden: Kaarten van de Republiek en het prille Koninkrijk met 'Belgiën' en 'Coloniën’ (Bijzondere Collecties UvA i.s.m. Uitgeverij Asia Maior/Atlas Maior, Amsterdam 2013)