Kaart van Dokkum door Jacob Kuyper

EEN AFDRUK VAN DEZE KAART BESTELLEN? DAT KAN HIER!

Jacob Kuyper (1821 - 1908) was geograaf en cartograaf. In 1873 was hij één van de oprichters van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. Kuyper is vooral bekend geworden door de Gemeente-Atlas van Nederland. Tussen 1860 en 1870 tekende hij van alle Nederlandse gemeenten en een aantal steden in totaal maar liefst 1210 kaarten. Die kaarten werden door de Leeuwarder uitgever Hugo Suringar gepubliceerd in een zevendelige atlas. Na 1870 verschenen van veel van de Kuyper-kaarten ook nog geactualiseerde versies. Van de kaart van Dokkum zijn, behalve deze eerste versie uit 1865, ook versies uit 1874 en 1888.
 
Onderaan wordt vermeld dat de oppervlakte van de gemeente 32,5 bunders (= hectares) bedraagt en dat er 4600 inwoners zijn. Volgens de Kuyper-kaart van 1888 is de oppervlakte (uiteraard) onveranderd, maar is het aantal inwoners met bijna 10% afgenomen tot 4120. De verklaring voor die afname is dat de stad langzamerhand overvol was geraakt en dat de woonomstandigheden er zeer te wensen overlieten. Veel inwoners zochten hun heil dan ook buiten de stad en kwamen zo in één van de buurgemeenten terecht, want de buitenzijde van de stadsgracht was ook de gemeentegrens.
 
In de ‘Verklaring’ worden vijftien gebouwen vermeld, plus de ‘Fetse fontein’, de pas gerealiseerde begraafplaats op het zuidoostelijke bastion (de Kollumerdwinger) en de vier poorten. De vermelde gebouwen zijn op de kaart zelf aangeduid door middel van een donkerder arcering, met uitzondering van de in 1859 opgerichte particuliere gasfabriek op het noordwestelijke bastion. Mogelijk vond Kuyper een accentuering op de kaart teveel ‘eer’ voor een gasfabriek. Maar misschien heeft ie hier ook gewoon wel een steekje laten vallen.
 
Opvallend zijn de benamingen van de verschillende delen van de stadsgracht. Alleen de noordwestelijke Parksgracht heet tegenwoordig nog min of meer hetzelfde, namelijk Parkstergracht. Met de klok mee zien we verder de Aalsumergracht (nu Noordergracht), de Halvemaansgracht (nu Hardrijdersgracht), de Woudpoortsgracht (nu Zuidergracht), de Zuidergracht (nu Baantjegracht) en tot slot de Hantumergracht (nu Driepijpstergracht). De benaming Hantumerpoort voor de hier liggende poort is consequent, maar is later veranderd in (verbasterd tot?) Hanspoort.